بهروز رضائی منش

دانشیار رشتۀ مدیریت دولتی دانشگاه علامه طباطبائی

بهروز رضائی منش

دانشیار رشتۀ مدیریت دولتی دانشگاه علامه طباطبائی

تعریف، ضعف ها و مشکلات سمن ها در ایران

جمعه, ۳ بهمن ۱۳۹۳، ۱۲:۳۵ ق.ظ

توسعه سازمان های مردم نهاد (سمن) به عنوان تشکل هایی که می توانند نقش مهمی در توسعه پایدار کشور داشته باشند بیش از یک دهه است که به دغدغه ای مهم برای کارشناسان مسایل اجتماعی تبدیل شده است. اینکه چنین دغدغه ای تا چه حد برای دولتمردان وجود دارد هر چند مسئله مهمی است اما، موضوع مهمتر این است که جامعه ما تا چه حد ظرفیت چنین فعالیت هایی که عام المنفعه، اجتماعی و خودجوش هستند را دارد. برخی کارشناسان مسایل اجتماعی، ضعف تشکل های مردم نهاد در ایران را مربوط به نبود ظرفیت کافی در جامعه و برای مثال ضعف افراد در کار گروهی می دانند و برخی دیگر همچنان که ضعف ها را به پایین بودن سرمایه اجتماعی افراد ربط می دهند از نبود اعتماد به دستگاه های اجرایی، عدم اثر بخشی کار گروهی در جامعه و... حرف می زنند. به هر حال در جامعه امروز، سازمان های مردم نهاد مانند خیریه ها یا سازمان هایی که در زمینه ای تخصصی فعالیت دارند  می توانند تاثیرگذاری زیادی بر توسعه یک جامعه داشته باشند. نظریه پردازانی که راهکار کنترل و کاهش آسیب های اجتماعی و اعتلای جامعه را توسعه سازمان های مردم نهاد و خیریه ها می دانند از الگوهای توسعه ای رایج مانند اصلاحات از بالا یا حتی اصلاحات از طریق توسعه گروه های سیاسی انتقاد می کنند و راهکار توسعه گروه ها و تشکل های غیرسیاسی با زمینه فعالیت فرهنگی، اجتماعی و مذهبی را ارایه می دهند. حتی اگر این نظر را بپذیریم که فعالیت های فرهنگی، اجتماعی، مذهبی و ... مرزبندی روشن و دقیقی با فعالیت سیاسی ندارند باز نمی توان نقش سازمان های مردم نهاد در توسعه جامعه را انکار کرد.
این در حالی است که کارشناسان مسایل اجتماعی متفق القولند که جامعه ما در زمینه استفاده از امکانات سمن ها خوب عمل نکرده است و ما در این زمینه نه تنها با نقطه مطلوب فاصله زیادی داریم که امید چندانی به توسعه سمن ها با ساز و کار موجود وجود ندارد.
بر اساس اعلام های رسمی در ایران چهار هزار سمن در سطح ملی و استانی فعالند. بهمن سال گذشته معاون فرهنگی اجتماعی وزیر کشور درباره سمن های فعال در کشور گفت: از میان سمن های ثبت شده 200سمن به صورت ملی فعالند که 60 مورد آنها در حوزه فرهنگی  اجتماعی هستند.
علیرضا افشار با تاکید بر اینکه در حال حاضر برنامه های ملی برای مقابله با زمینه های فرهنگی  اجتماعی اشتباه در جامعه، خرافات ها و یا عرفان های کاذب بسیار ضعیف است گفت: متاسفانه در مورد برخی مسایل از جمله برنامه ریزی  فرهنگی و تقسیم کار با مشکل مواجه هستیم و با توجه به تنوع زیاد دستگاه های اجرایی بسیاری از امور دچار موازی کاری شده و اصل سرمایه از بین می رود.
این در حالی است که سازمان های مردم نهاد نه تنها در شرایط عادی می توانند فایده بخش باشند که در هنگام بروز حوادث و بلایای طبیعی و بحران ها نقش غیر قابل انکاری در بهبود اوضاع و شرایط دارند. برای مثال در سونامی اخیر ژاپن و در حالی که در مواقعی دولت به طور کامل فلج شده بود این سازمان های مردن نهاد بودند که به مدیریت بحران پرداختند.
ضعف در کمیت و کیفیت

بر اساس یک تعریف سمن سازمانی با شخصیت حقوقی مستقل، غیردولتی، غیرانتفاعی و غیرسیاسی است که برای انجام فعالیت داوطلبانه با گرایش فرهنگی، اجتماعی، مذهبی، بشردوستانه و بر اساس قانونمندی و اساسنامه مدون، رعایت چارچوب قوانین موضوعه کشور و مفاد آیین نامه های اجرایی آن فعالیت می کند.
کارکردهای سمن ها اطلاع رسانی و آگاه سازی عمومی، جلب مشارکت مردمی، جذب سرمایه ها و منابع کوچک مردمی، ایجاد، گسترش و تقویت هماهنگی بین دولت ومردم، گسترش نظارت عمومی، ارزیابی فعالیت ها، افزایش بهره وری در استفاده از منابع و  هنجار سازی عنوان شده است.
در ایران تابعیت ایرانی و داشتن 18سال تمام، دارا بودن صلاحیت تخصصی حداقل دو نفر از موسسان درباره موضوع فعالیت سازمان و  عدم عضویت در گروه هایی که بر اساس رای دادگاه صالح، محارب و معاند شناخته شده اند و نداشتن محکومیت موثر کیفری به نحوی که موجب محرومیت از حقوق اجتماعی شود به عنوان شرایط تاسیس یک سمن شناحته می شود.
جامعه شناسان و کارشناسان مسایل اجتماعی بر این عقیده اند که در ایران سمن ها به صورت کمی و کیفی ضعیف هستند و ما در این زمینه نیازمند یک آسیب شناسی جدی هستیم.
آنها زمانی که از کمیت ضعیف سمن ها حرف می زنند تعداد آنها را با توجه به گستردگی نیازهای جامعه کم می دانند و وقتی از کیفیت ضعیف سمن ها می گویند به این واقعیت اشاره دارند که سمن های موجود به لحاظ انجام فعالیت های مطلوب و اثرگذار ضعیف هستند و بسیاری از آنها جنبه اسم روی کاغذ و آماری دارند. انتقاد از وضعیت سمن ها نه تنها از جانب کارشناسان مستقل که از جانب کارشناسان دستگاه های اجرایی نیز مطرح می شود.
رئیس مرکز تشکل های اجتماعی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران در این باره می گوید: دهه 70 آغاز دوباره فعالیت سازمان های مردم نهاد در ایران بود که با الگوگیری از سمن های اروپایی شکل گرفت ولی متاسفانه تنها یادگار عصر تحول سازمان های مردم نهاد افزایش تعداد سمن بود و توجهی به کیفیت و اهداف آن نشد.
به گفته محمد ابویی مبانی و اصولی که بیشتر فعالان حوزه سازمان های مردم نهاد دنبال می کنند وارداتی بوده و ریشه در آداب، رسوم و فرهنگ ایرانی و اسلامی ندارد در حالی که تشکل های مردم نهاد که ریشه در باورها و نیازهای مردم داشته اند پس از گذشت دهها سال هنوز پابرجا هستند و روز به روز پیشرفت می کنند.
او در پاسخ به این پرسش که وضعیت سمن ها با توجه به اینکه نظارت دقیقی بر فعالیت آنها انجام نمی شود نسبت به تشکیلCBO  ها (کانون های محلی) با نظارت شهرداری تهران چگونه است می گوید: با جرات می توان گفت که CBOها بسیار ماندگارتر ازNGOها  هستند.
رئیس مرکز تشکل های اجتماعی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران ادامه می دهد: CBOها یا همان کانون های محلی که امروز آمار آنها به 250 کانون در پایتخت رسیده چندین ویژگی دارند که برNGO  ها مقدم ترند. اول اینکه هدف کوچک دارند، دوم اینکه تخصصی هستند، سوم اینکه هزینه های جاری سرسام آور ندارند و چهارم اینکه خود مردم محله آن را ایجاد کرده و برای خودشان فعالیت می کنند در حالی که، بیشترNGO  ها هزینه دارند، هدف مشخصی را دنبال نمی کنند، بیشتر به دنبال کسب درآمد، شهرت یا فعالیت سیاسی و... هستند و نظارتی هم بر آنها انجام نمی شود و زود از اعتماد مردم سلب می شوند.
او با بیان اینکه با توجه به تنش های سیاسی در جامعه، تورم، سرعت بالای زندگی، کمرنگ شدن تعاملات اجتماعی و صله رحم، عبوس تر و  کم حوصله شدن پایتخت نشینان نمی توان با راحتی از تشکیل یکCBO یا پایگاه محلی سخن گفت، خاطرنشان می کند: امروز در تهران تشکیل و ایجاد یک پایگاه محلی بسیار سخت تر از ایجاد و تاسیس یک کارخانه است.
به گفته ابویی چگونه می توان با کالبد و فضای کنونی کلان شهری مانند تهران به فکر ایجاد پایگاه محلی بود در حالی که در کشوری مانند فرانسه خود شهر و اجتماع ماهیت مشارکت اجتماعی دارد و همه مردم برای این امور آماده اند.
او با اشاره به اینکه هیچ یک از دولت ها مردم را برای مشارکت اجتماعی تشویق نکرده اند تصریح می کند: وقتی برخی مسوولان می گویند ما عقل کل هستیم و همه چیز را می دانیم مردم دیگر تمایلی به فعالیت های اجتماعی  ندارند و به نوعی مردم در مشارکت نداشتن در امور مشارکتی تنبل شده اند.
هر چند اغلب کارشناسان زمانی که از حمایت دولت و سایر نهاد های اجرایی از سمن ها حرف می زنند بیشتر به ایجاد بستر لازم در این زمینه اشاره دارند اما، مسئولان اجرایی در سالهای اخیر با شعار حمایت از سمن ها توجه بیشتری به این تشکل ها نشان داده اند. 
برخی معتقدند دخالت های دولتی در این زمینه جنبه حمایتی نداشته و ندارد و بیشتر به منظور کنترل سمن ها و آوردن آنها زیر چتر آماری دولت صورت پذیرفته است. نمی توان منکر این واقعیت بود که ممکن است افراد یا گروه هایی در قالب تشکل های مردم نهاد دست به فعالیت های غیر قانونی، منفعت طلبانه و حتی ضد اجتماعی بزنند اما با یک چوب زدن تمامی تشکل ها هم کار درستی به نظر نمی رسد. مسئولان اجرایی مرتبط با فعالیت های سمن ها در ماه های اخیر بارها در اظهارنظراتی از فعالیت سمن ها در چارچوب های تعیین شده سخن گفته اند و حتی در مواردی با اهرم کمک مالی به تشکل های همسو به تضعیف سمن های به اصطلاح غیرهمسو پرداخته اند. 
سال گذشته، گفته هایی از این دست که " تا پایان سال سمن های کشور ساماندهی می شوند" و "مجوز سمن هایی که با قانون جدید منطبق نشوند باطل می شود" تن مسئولان سمن ها را لرزاند. 
پرداخت یارانه به سمن ها موضوعی بود که در سال گذشته مطرح شد و آذر سال گذشته افشار معاون اجتماعی فرهنگی وزیر کشور با بیان اینکه در طرح هدفمند کردن یارانه ها به سمن ها یارانه تعلق می گیرد گفت: این یارانه ها به سازمان های مردم نهادی که همسو با اهداف سازمان های تخصصی فعالیت کنند تعلق می گیرد. این یارانه بعد از آن 1/5 میلیارد تومان اعلام شد و براساس همین ضوابط توزیع شد. در چنین وضعیتی طبیعی بود که برخی از سمن ها از دخالت سلیقه مدیران در توزیع یارانه حرف بزنند و نسبت به این موضوع اعتراض داشته باشند. به هر حال مجموع این شرایط و نیازی که از قبل احساس می شد مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا به بررسی جزییات طرح تاسیس، فعالیت و نظارت در سازمان های مردم نهاد بپردازد.

موافقین ۰ مخالفین ۰ ۹۳/۱۱/۰۳
بهروز رضائی منش

نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی